Kết luận sớm

Ranh giới trong tương lai của thị trường lao động không nằm ở việc “có sử dụng AI hay không”, mà ở việc bạn là “người điều khiển AI” hay “bị AI điều khiển”.
Rủi ro lớn nhất của AI không phải là khiến bạn thất nghiệp, mà là khiến bạn không nhận ra rằng mình đã “thuê ngoài” khả năng tư duy, dẫn đến suy giảm nhận thức.
Đừng xem AI như một “người làm thuê” để hoàn thành nhiệm vụ, mà hãy coi nó như một “người đồng hành” để kích thích tư duy. Mỗi câu hỏi đều nên là một cuộc đối thoại sâu sắc mà bạn dẫn dắt.
Năng lực cạnh tranh cốt lõi trong thời đại AI: trước những thông tin từ AI, giá trị lớn nhất không phải là “chấp nhận ngay lập tức”, mà là sự “hoài nghi chủ động” dựa trên phán đoán chuyên môn của bạn.

Mất khả năng suy nghĩ sâu không xa

Toàn thế giới đang phát cuồng vì AI. Chỉ trong hai năm ngắn ngủi, gần 1 tỷ người đã tham gia vào sản phẩm của OpenAI. Đây chính là vòng xoáy tăng trưởng điển hình của Silicon Valley: tạo ra sản phẩm xuất sắc, cung cấp giá cả phải chăng, khiến bạn không thể ngừng lại, và sau cùng tìm cách thu lợi hàng tỷ USD.

Chúng ta chào đón AI vì nó mang lại “cách nhận thức nhanh chưa từng có.” Nhưng chuyến “tàu nhanh” này có thể không có đích đến tốt đẹp cho đại đa số. Ban đầu, chúng ta giao phó một phần nhiệm vụ cho AI, nhưng rất nhanh sẽ nhận ra nó đã bao trùm mọi thứ. Cuối cùng, chúng ta có thể mất khả năng tư duy sâu sắc, công việc nuôi sống bản thân và cơ hội tương lai.

Nhưng điều này không phải là số phận đã được định sẵn. Bạn có thể chọn nhìn rõ con đường phía trước và mở ra một lối đi hoàn toàn khác.

Khởi đầu của kết cục

Vào tháng 3 năm 2023, tôi lần đầu tiên sử dụng ChatGPT. Ngày nay, ChatGPT hay Claude đã trở thành công cụ không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của tôi. AI đã khiến hiệu suất công việc trí óc của tôi tăng lên gấp bội, nhưng đồng thời, tôi cũng ngày càng lười biếng trong nhận thức.

Trước đây, tôi luôn kiểm tra bản nháp của AI từng chữ một. Nhưng giờ đây, trong 90% trường hợp, nó có thể đưa ra một bản nháp khá tốt ngay lập tức, tôi dần mất động lực để kiểm tra cẩn thận.

Một năm trước, tôi nghĩ rằng trong tương lai, thị trường lao động chỉ có hai loại người: “người sử dụng AI” và “người không sử dụng AI.” Giờ đây tôi nhận ra mình đã sai. Trong vòng năm năm, AI sẽ trở thành công cụ cần thiết cho mọi người. Thời điểm đó, ranh giới thực sự sẽ là: những người điều khiển AI và những người thuê ngoài tư duy cho AI.

“Thuê ngoài tư duy”: khởi đầu của sự suy giảm năng lực

Con người luôn tìm cách “thuê ngoài” công việc nhận thức. Trước khi có sách, những người thơ có thể thuộc lòng toàn bộ tác phẩm “Iliad” của Homer. Ngày nay, công nghệ trở thành phần mở rộng của não bộ của chúng ta, cho phép chúng ta “thuê ngoài” các công việc như tính toán, điều hướng và ghi chép.

Nhưng AI thì khác. Nó gần như có thể xử lý bất kỳ nhiệm vụ nhận thức nào và cảm giác hiệu quả cực kỳ cao. Do đó, “thuê ngoài AI” thường bắt đầu một cách vô tình. Bạn để AI soạn thảo một email, và nó hoàn thành nhanh chóng, tiết kiệm cho bạn 10 phút. Sau đó, bạn nhờ nó liệt kê đề cương cho một bài thuyết trình, và nó cũng làm chính xác.

Dần dần, bạn bắt đầu để AI xử lý những nhiệm vụ phức tạp hơn, như lập chiến lược. Bạn bắt đầu phụ thuộc vào AI để hoàn thành công việc, và kỹ năng chuyên môn của bạn cũng giảm dần theo.

Một nghiên cứu do Microsoft và Đại học Carnegie Mellon công bố cho thấy AI tạo sinh sẽ làm giảm khả năng tư duy phản biện của chúng ta. Khi những người làm việc trí thức trở nên tự tin vào đầu ra của AI, họ sẽ ít có xu hướng vận dụng trí não của mình.

Những người như tôi, tin tưởng vào AI, sẽ dựa vào chính mình để kiểm tra sự thật. Nhưng điều này có hai vấn đề: 1) Chúng ta thường đánh giá quá cao khả năng nhận diện sai lầm của AI; 2) Cám dỗ để bỏ qua kiểm tra sự thật sẽ ngày càng lớn.

Người điều khiển AI vs. hành khách của AI

Trong mười năm tới, những người lao động tri thức sẽ được chia thành hai loại: người điều khiển AI và hành khách AI.

Hành khách AI sẽ vui vẻ ủy thác toàn bộ công việc nhận thức của họ cho AI. Họ chỉ cần sao chép văn bản từ ChatGPT, rồi nộp kết quả như thành quả của mình.

Trong ngắn hạn, họ sẽ được khen thưởng vì tốc độ làm việc nhanh hơn. Nhưng khi AI hoạt động mà không có sự giám sát của con người, những hành khách này sẽ không được coi trọng vì không đóng góp giá trị cho đầu ra của AI, cuối cùng sẽ bị xem là thừa thãi.

Người điều khiển AI sẽ kiên quyết giữ vai trò dẫn dắt. Họ sẽ coi đầu ra của AI là bản nháp và kiểm tra nghiêm ngặt công việc của nó. Họ cũng thường xuyên tắt AI, dành thời gian cho suy nghĩ độc lập.

Về lâu dài, khoảng cách kinh tế giữa hai loại người này sẽ gia tăng một cách nhanh chóng. Người điều khiển AI sẽ thu được khối tài sản khổng lồ không tương xứng, trong khi hành khách AI sẽ trở nên có thể thay thế mọi lúc.

Cách trở thành một người điều khiển AI

Bằng những cách sau, hãy trở thành người dẫn dắt AI:

Bắt đầu từ lĩnh vực bạn biết. Sử dụng AI trong những lĩnh vực bạn có chuyên môn và có thái độ phê bình đối với đầu ra của nó.
Đối thoại với AI, chứ không phải yêu cầu đáp án. Đừng hỏi trực tiếp AI: “Chúng ta nên chi ngân sách tiếp thị thế nào?” Thay vào đó, hãy đặt ra giới hạn, cung cấp thông tin, đưa ra lựa chọn và tranh luận với nó.
Giữ tinh thần cảnh giác cao độ. Hãy là người tham gia tích cực, đừng mặc định các kết quả là đủ tốt. Thách thức bản thân suy nghĩ: “Đây có thực sự là một gợi ý tốt không?”
Thực hành sự hoài nghi chủ động. Luôn đặt câu hỏi thử thách AI bằng quan điểm của bạn. “Liệu kế hoạch này có đánh giá thấp rủi ro của dự án không?”
Kiềm chế sự cám dỗ để “thuê ngoài” mọi bản nháp. Đối mặt với trang giấy trắng có thể gây lo ngại, nhưng đó là bước quan trọng để kích hoạt não bộ của bạn.
Đưa ra quyết định cuối cùng và chịu trách nhiệm về nó. AI nên hỗ trợ bạn trong mỗi quyết định có rủi ro trung bình đến cao, nhưng nó không thể thay bạn đưa ra quyết định. Là con người, bạn phải chịu trách nhiệm cho các quyết định của mình.

Bộ não của bạn, không nên trở nên lãng phí

Với AI, bạn hiện có một người bạn đồng hành tư duy luôn sẵn sàng, có kiến thức “chuyên môn” trên mọi chủ đề.

Nhưng bạn cũng đang đứng trước ngã tư. Bạn sẽ thấy nhiều đồng nghiệp chọn từ bỏ “tư duy chủ động”, ủy thác quyền quyết định cho AI. Nhiều người đến khi khả năng nhận thức suy giảm mới nhận ra điều đó. Và đến lúc đó, mọi thứ sẽ rất khó cứu vãn.

Đừng trở thành người như vậy. Hãy dùng AI để thách thức và củng cố tư duy của bạn, chứ không phải để thay thế nó.

Vấn đề không phải là “bạn có sử dụng AI hay không?”, mà là “bạn muốn trở thành loại người sử dụng AI nào: người điều khiển, hay hành khách?”